Esnaf Şirketlerinin Kurulması

Sanayi komisyonunun Batı sermayesi karşısında rekabet gücünü arttırmak amacıyla esnaf şirketleri kuruldu. Dağınık vaziyette faaliyet gösteren esnafı bir araya getirmek suretiyle daha büyük ölçekli esnaf şirketlerinin kurulmasını sağlamak amaçlanmıştı. Bu proje kapsamında Simkeşler Şirketi, Debbağlar Şirketi, Saraçlar Şirketi, Kumaşçılar Şirketi, Dökümcüler Şirketi ve Demirciler Şirketi gibi birçok şirket açıldı.

XVIII ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı Devleti endüstriyel üretime geçişte birtakım zorluklarla karşılaştı.

Bunlar:

•  Rusya ve Avusturya ile yapılan uzun süreli savaşların getirdiği mali sıkıntılar
•  III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde başlatılan ıslahatlara ulemanın ve Yeniçeri Ocağının karşı çıkması
•  Devlet sınırları içerisinde meydana gelen isyanlar (Balkanlar, Anadolu ve Mısır isyanları)
•  Şark Meselesi kapsamında Avrupalı devletlerinin Osmanlı Devleti’ni parçalama teşebbüsleri

Siyasi ve askerî birçok sıkıntıyla uğraşan Osmanlı Devleti, Avrupa’da ortaya çıkan Sanayi İnkılabı ile yeterince ilgilenemedi. Bu da endüstriyel üretime geçişi geciktirdi. XVIII. yüzyılın son çeyreğinde Avusturya ve Rusya ile yapılan savaşlar ekonomik ve mali dengeleri bozdu. XIX. yüzyılın başlarında üretim düzeyi, sermaye birikimi ve teknolojik değişme açısından Osmanlı Devleti bir durgunluk süreci yaşadı. Bu dönemde Batı Avrupa, askerî ve ekonomik alanlarda büyük bir sıçrama yapmıştı.

XIX. yüzyılda devlet sermayesi ve teşebbüsüyle birçok imalathane, atölye ve fabrika kuruldu. Bunların bir kısmı devlet tarafından diğer bir kısmı ise özel sektör tarafından işletildi. Bu sanayi tesisleri içerisinde kâğıt fabrikaları, çuha ve boya imalathaneleri, ipekli dokuma atölyeleri gibi birçok tesis yer aldı ayrıca İstanbul ve çevresinde silah ve barut fabrikaları kuruldu. Osmanlı Devleti’nde Sanayi İnkılabı’nın önemi kavranmış ve İngiltere sanayileşmede model alınmıştı. Bu doğrultuda İstanbul’un Avrupa yakasında Marmara sahilindeki Yedikule’den başlayarak Zeytinburnu, Bakırköy, Yeşilköy ve Küçükçekmece’ye kadar geniş bir alana yayılan sanayi parkları veya kompleksleri kuruldu. Bu alanlarda pamuklu ve yünlü dokuma başta olmak üzere birçok sektöre ait sanayi kuruluşları açıldı.

1840’lara kadar sanayileşme hamleleri hızlanarak devam etti. Özel sektöre, fabrikaların açılması için devlet tarafından teşvikler uygulanıp idari kolaylıklar sağlandı ancak bilgi ve tecrübe yetersizliği, kötü işletmecilik ve Avrupa mallarıyla rekabetin yakalanamaması gibi nedenlerden dolayı devlet yatırımlı fabrikaların bir kısmı kapandı. Osmanlı Devleti’nde sanayinin güçlenmemesinin sebepleri arasında sermaye ve yetişmiş personel yetersizliği bulunmaktaydı. Bunun yanında devletin uzun vadeli stratejik sanayi planlamasının olmayışı, teknolojinin geliştirilip ilerletilememesi sanayileşmesinin önündeki diğer engeller arasındadır. Birçok teknolojik gelişme eş zamanlı olarak ülkeye getirildi fakat bu teknolojinin gelişimine yönelik araştırma ve yatırımlar yapılamadı.

Teknoloji kısa sürede eskiyince fabrikalardaki ekonomik verimlilikte kayıplar yaşandı. Bu gelişmelerin haricinde 1838’de imzalanan Balta Limanı Ticaret Antlaşması da devletin sanayileşme hamlelerini olumsuz etkileyen önemli bir faktördür.